حذف گنبد سلطانیه از فهرست میراث جهانی از شایعه تا واقعیت

این روزها مطالبی در خصوص ساخت و ساز در اطراف گنبد سلطانیه و شایعه‌هایی مبنی بر حذف این اثر ارزشمند تاریخی از فهرست میراث جهانی عنوان می‌شود درحالیکه متولیان امر می‌گویند محدوده این اثر بی‌همتا دارای حریم مصوب بوده و بر همین اساس نظارت و پیگیری‌های جدی در حال انجام است و موارد مطرح شده، واقعیت ندارد. طبق آخرین آمارها ۹۵۳ اثر تاریخی در استان زنجان به ثبت رسیده که نشانگر ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری این استان کهن است، از مجموع آثارتاریخی ثبت شده، ۸۰۸ اثر غیرمنقول شامل بناها، محوطه ها و تپه هاست که یک مورد از این آثار گنبد جهانی سلطانیه است که به عنوان اثر جهانی شناخته می شود.
گنبد سلطانیه یادگار دوره ایلخانیان در ایران و یکی از آثار ثبت شده کشور در فهرست میراث جهانی محسوب می شود، این گنبد به دست سلطان محمد خدابنده در قرن هشتم احداث شده است که هم اکنون بزرگترین گنبد آجری جهان به شمار می آید. این بنا ۴۰ کیلومتر دورتر از شهر زنجان است و اثر بی همتا و کم نظیریی است که همچون نگین انگشتری خودنمایی و در اولین نگاه نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
این اثر منحصر به فرد، گنبد سلطانیه نام دارد و یکی از مهمترین و عظیم‌ترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران است که پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه استانبول، سومین بنای بزرگ تاریخی و از حیث فناوری ساخت گنبد، بزرگترین گنبد آجری در جهان به شمار می رود.
این بنای عظیم از شاهکارهای هنری دوره ایلخانی و در واقع تجلیگاه هنر معماری این دوره است، گنبد سلطانیه علاوه بر شکوه و عظمت معماری که در نوع خود بی نظیر است، دانشنامه ای از نقش و طرح در تزیینات معماری آن روز بوده که بیانگر برهه ای از تاریخ معماری و هنر ایران است.
اما این روزها مطالبی در خصوص ساخت و ساز چند واحد منزل مسکونی با ارتفاع بالا در اطراف گنبد سلطانیه منتشر شده و فعالان این حوزه را نگران کرده است و تاکید بر این است که در صورتی که اقدامی موثر برای جلوگیری از این قبیل ساخت و سازها نشود چه بسا تبعات جبران ناپذیر ی را به دنبال دارد.چرا که طبق قانون، ساخت و ساز در حریم ابنیه تاریخی که به ثبت جهانی سازمان یونسکو رسیده است، دارای ضوابط و شرایط خاصی است که در صورت رعایت نشدن این قوانین، سازمان یونسکو، اثر تاریخی مورد نظر را از فهرست آثار ثبت شده خارج می‌کند.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه در این خصوص به برخی ساخت‌وسازها در محدوده‌ پیرامونی گنبد سلطانیه اشاره کرد و گفت: هرگونه فعالیت خارج از ضوابط مصوب می‌تواند جایگاه این اثر را در فهرست جهانی یونسکو با خطر جدی مواجه کند.
ابوالفضل عالی با اشاره به موضوع ساخت‌وسازهای غیرمجاز و مرتفع در حریم گنبد سلطانیه که در فضای مجازی و رسانه‌ها مطرح شده است افزود: برخی تصاویر و گزارش‌هایی که در روزهای اخیر منتشر شده‌، بی‌اساس نیست و میراث فرهنگی این موارد را شناسایی و پیگیری کرده، اما باید در نظر داشت که محدوده گنبد سلطانیه دارای حریم مصوب است و هرگونه ساخت‌وساز در این محدوده نیاز به رعایت دقیق ضوابط دارد. محدوده و ضوابط حریم منظری گنبد سلطانیه از سال ۱۳۸۴ تعیین و به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ شده است.
لزوم هماهنگی همه نهادها، از جمله شهرداری‌ها، در حفاظت از آثار ثبت جهانی اهمیت دارد و انتظار بر این است که شهرداری‌ها، نهادهای نظارتی و حتی رسانه‌ها در این موضوع حساس، با دقت و مسوولیت عمل کنند.وی با تاکید بر لزوم هماهنگی همه نهادها، از جمله شهرداری‌ها، در حفاظت از آثار ثبت جهانی گفت: انتظار بر این است که شهرداری‌ها، نهادهای نظارتی و حتی رسانه‌ها در این موضوع حساس، با دقت و مسوولیت عمل کنند.
انصاری با بیان اینکه از زمان اعمال محدودیت در ساخت و ساز در عرصه های میراث فرهنگی این مهم رخ نداده است، افزود: مشکل و معضل اصلی، کشمکش‌های طولانی‌مدت بین مالکین و میراث فرهنگی است که باعث شده این موضوع بیش از ۲۰ تا ۳۰ سال حل‌نشده باقی بماند.
این موضوع که گفته می شود ساخت و سازهایی موجب خارج شدن گنبد سلطانیه از فهرست میراث جهانی یونسکو شده حقیقت ندارد و بیشتر شایعه سازی های رسانه ای است.وی با بیان اینکه شهرداری نمی تواند به تنهایی برای همیشه با ساخت و ساز مقابله کند اظهار داشت: این موضوع که گفته می شود ساخت وسازهایی موجب خارج شدن گنبد سلطانیه از فهرست میراث جهانی یونسکو شده حقیقت ندارد و بیشتر شایعه سازی های رسانه ای است.
فرماندار سلطانیه با بیان اینکه، بخش عمده‌ای از شهر سلطانیه جزو عرصه های ممنوع میراث فرهنگی محسوب می شود گفت: این عرصه ها قسمت های شمالی، غربی و جنوب شرقی را در بر می گیرد. به نوعی می توان گفت گنبد سلطانیه از سه طرف محدود به عرصه های میراث فرهنگی بوده و فعالیت‌های ساخت و ساز در این مناطق محدود شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان نیز پیرو انتشار اخباری در فضای مجازی مبنی بر احتمال حذف گنبد سلطانیه از فهرست میراث جهانی یونسکو گفت: به جهت حساسیت و توجه نسبت به فعالیت‌ها و رسالت این اداره کل، تأکید می‌شود که چنین رویکردی می‌تواند در تحقق اهداف صیانت از میراث فرهنگی و اطلاع‌رسانی صحیح به هم‌استانی‌ها، به‌ویژه در خصوص لزوم رعایت الزامات حریم درجه یک اثر تاریخی گنبد سلطانیه، مساعدت شایانی کند. اگرچه میراث فرهنگی اقدامات نظارتی لازم را برای رعایت الزامات مربوطه به انجام رسانده است، متأسفانه به دلیل صدور رأی از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری و عدم رعایت ضوابط حاکم بر حریم اثر، روند اعاده به وضع منطبق با ضوابط و تخریب بنای غیرمجاز را با مشکل و تاخیر مواجه کرده که البته با جدیت مورد پیگیری است.
سید میکائیل موسوی افزود: اگرچه این اداره کل اقدامات نظارتی لازم را برای رعایت الزامات مربوطه به انجام رسانده است، متأسفانه به دلیل صدور رأی از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری و عدم رعایت ضوابط حاکم بر حریم اثر، روند اعاده به وضع منطبق با ضوابط و تخریب بنای غیرمجاز را با مشکل و تاخیر مواجه کرده که البته با جدیت مورد پیگیری است.
وی اظهار داشت: در همین راستا، این اداره کل بلافاصله مبادرت به طرح دادخواست ابطال رأی کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری و صدور دستور توقف فوری عملیات ساختمانی کرده است. پرونده مذکور هم‌اکنون در شعبه دو دادگاه عمومی شهرستان سلطانیه در حال رسیدگی بوده و حکم اجراییه دادگاه مبنی بر توقف عملیات ساخت‌وساز نیز صادر شده است.
وی با اشاره به اظهارات شهردار در خصوص ساخت و سازها اضافه کرد: تاکید می‌شود که صدور هرگونه مجوز ساخت‌وساز در محدوده حریم آثار تاریخی، طبق قانون، مستلزم استعلام و کسب نظر کتبی از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان خاطرنشان کرد: این اداره کل آمادگی کامل خود را برای برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی جهت کارشناسان آن شهردار، به‌منظور تبیین دقیق ضوابط حرایم و میزان مجاز ساخت‌وساز در این شهرستان تاریخی، اعلام می کند.