عزا و پایکوبی

نسیبه پیرایش
مراسم تشییع پیکر زنده‌ یاد ناصر تقوایی هنرمند فقید کشورمان که همین پنجشنبه در تهران برگزار شد، در شبکه های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و واکنش های متفاوتی را به همراه داشته است. در این مراسم رقص و شادی، پخش سرود، دمام‌زنی و سنج‌زنی، شاهنامه‌خوانی و پوشیدن لباس سفید از سوی عزاداران این مراسم را از شیوه معمول خود خارج کرد و باعث شد عده‌ای به شدت آن را تقبیح کنند و عده‌ای هم با شور و هیجان آن را تشویق و تبلیغ کنند. در این میان کسانی هم معتقد بودند که این یک امر اعتقادی است و باید به همه سلیقه‌ها احترام گذاشت.
مرحوم تقوایی یک فیلمساز پیشگام در سینمای ایران بود که به گفته همکارانش اگرچه کم ساخت اما هر چه ساخت به دیدن می‌ارزید. تقوایی با فیلم‌های مستند هوشمندانه‌اش، فیلم‌های سینمایی خوش‌ساخت و ظریفش، و سریال شاهکارش همواره در خاطر تاریخ هنر ایران خواهد ماند. اما او ۲۴ سال دست از کار کشید. هم به خاطر اندیشه‌ها و زوایای سیاسی و اجتماعی ‌افکارش هم ‌به خاطر ناخرسندی از سانسور و وضعیت سینما که انتظارات او را فراهم نمی‌کرد.
دوستداران و همکارانش معتقدند که او با سکوتش اعتراض خود را هم به وضعیت حاکم بر سینما و هم به حکومت بیان می داشت. و این اعتراض تا بدانجا رسید که وصیت کرد در مراسم ختمش همه لباس سفید بپوشند. اطرافیانش هم سنگ تمام گذاشتند و برای اینکه نشان بدهند در چه سطحی از اعتراض و روشنفکری هستند، وی را مثل نامسلمان‌ها دفن کردند.
در همه جای دنیا برای بزرگداشت عزیز تازه از دست رفته، سکوت می‌کنند و با ابراز غم، هم‌دردی خود را اعلام می‌کنند، به نظر می‌رسد که ایران اولین جایی است در این کره خاکی که اعتراض به حکومت، مخالفانش را وادار به جشن و شادی در مراسم ترحیم می کند. (البته می‌شد پیش بینی کرد که حکومتی که سال‌ها خود و مردمانش را از جشن و شادی دریغ می‌کرد، روزی به مخالفانی این چنین روبرو شود که حتی در عزا هم شادمانی کنند.)
ایرانیان از دیرباز سوگواری را با اشک و مویه همراه کرده‌اند. حتی در آیین‌های کهن زرتشتی، مرگ بیش از هر چیز با سکوت و حرمت برگزار می‌شود. اما امروز گویی نسل تازه‌ای می‌خواهد سوگ را نیز به سبک خود بگذراند: نه با نوحه که با موسیقی و پایکوبی. رقص و پایکوبی در مراسم عزاداری مدت زیادی نیست که خود را در شبکه های اجتماعی نشان می دهد و عده‌ای آن را شکستن تابو و نوعی تسلی مدرن برای دلی شکسته می دانند!
اما اگر درباره رنگ مشکی و تاریخچه سیاهپوشی در ایران در هنگام عزا، سکوت کنیم، باید بدانیم که غربی‌ها رنگ مشکی را رنگ عزاداری می‌نامند مردم در کشورهای آسیای شرقی مانند چین، ژاپن، کره جنوبی، ویتنام و فیلیپین رنگ سفید را نماد مرگ می‌دانند. به همین دلیل اغلب به افراد بیمار لباس سفید می‌پوشانند. با این حال با توجه به نفوذ غرب در حال حاضر در برخی مناطق لباس مشکی مرسوم شده است.
سِنْج و دَمام هم از آیین‌های سنتی عزاداری در مناطق جنوبی کشور ایران به خصوص شهر بوشهر است. در این مراسم افراد با استفاده از دمام، سنج و بوق مراسم را برگزار می‌کنند. طبق نقل‌های تاریخی، سنج و دمام از کشور هند یا تانزانیا (زنگبار) به بوشهر وارد شده است. سنج و دمام علاوه بر مراسم عادی شادی و عزا، در مراسم مذهبی نیز اجرا می‌شود که معمولا این مراسم مذهبی عبارتند از: اعلام وقت سحر ماه رمضان، وفات پیامبر(ص)، شب‌های ضربت‌ خوردن حضرت علی(ع)، عزاداری محرم که از شب ۷ محرم شروع به نواختن می‌کنند و در شب عاشورا اوج می‌گیرد. شهادت امام سجاد(ع)، شهادت امام رضا(ع).
در نهایت از قدیم گفته اند هر سخن جایی و هر نقطه مکانی دارد. فرهنگ مبارزه و اعتراض هم ملزومات خاص خود را دارد و نیاز نیست به بهانه اعتراض ارزش ها و آداب و رسوم خود را فدا کنیم و با آداب و رسوم عاریه ای (هرکدام از جایی) بخواهیم خود را روشنفکر و مخالف سرسخت هر آنچه در حال مبارزه با آن هستیم معرفی کنیم. اولین شرط هر مبارزه ای احترام است آن هم نه احترام به دیگری بلکه احترام به خود و فرهنگ و آداب و رسوم خود.