گفتگوی مستقیم یا غیرمستقیم، مساله این است!

نسیبه پیرایش
وزیر خارجه کشورمان اخیرا گفته «مذاکره مستقیم با طرفی که مدام تهدید به توسل به زور بر خلاف منشور ملل متحد می‌کند و مواضع متناقضی توسط مقام‌های مختلف آن بیان می‌شود، بی‌معنا خواهد بود» و تصریح کرده: «اما ما همچنان به دیپلماسی پایبند بوده و حاضریم مسیر مذاکره غیرمستقیم را بیازماییم.»
در همین رابطه یک مقام ایرانی که نخواسته نامش فاش شود به خبرگزاری رویترز گفته: «مذاکرات با آمریکا می‌تواند به زودی آغاز شود. اگر چه ایران درخواست رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، برای مذاکرات مستقیم را رد کرده، اما تمایل دارد مذاکرات غیرمستقیم از طریق عمان – که مدت‌هاست کانالی برای تبادل پیام میان دو کشور رقیب بوده – ادامه یابد. مذاکرات غیرمستقیم فرصتی برای ارزیابی میزان جدیت واشنگتن درباره راه‌حل سیاسی با ایران فراهم می‌کند. گرچه این مسیر ممکن است دشوار باشد، اما در صورتی که پیام‌های آمریکا از آن حمایت کند، چنین مذاکراتی می‌تواند به‌زودی آغاز شود.»
این در حالی است که پیش‌تر دونالد ترامپ ادعا کرده بود که «ایران دیگر نیازی به واسطه ندارد» و آماده مذاکره مستقیم با آمریکا شده است.
همشهری در تشریح دلایل ایران برای مذاکره غیرمستقیم نوشت: «در تحلیل مناسبات میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، به‌ویژه در دوران پر تنش ریاست ‌جمهوری دونالد ترامپ، انتخاب راهبرد «مذاکره غیرمستقیم» از سوی تهران، واجد اهمیتی بنیادین و معنادار است؛ تصمیمی که نه از سر تعارفات دیپلماتیک، بلکه برآمده از واقع‌بینی سیاسی و تجربه‌ای تلخ از بد عهدی طرف مقابل است. بی‌اعتمادی عمیق ایران نسبت به ایالات متحده، به‌ویژه شخص ترامپ، موجب شده است که گزینه «مذاکره مستقیم» نه‌تنها مطلوب تلقی نشود، بلکه به‌عنوان گزاره‌ای مخاطره‌آمیز و غیرقابل اتکا از دایره سیاست‌های راهبردی کشور خارج شود. یکی از بارزترین نمونه‌های این بی‌اعتمادی، بی‌شک توافق هسته‌ای موسوم به «برجام» است؛ توافقی که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما منعقد شد و دولت ترامپ، بی‌توجه به تعهدات پیشین کشورش، با یک جانبه‌گرایی آشکار، آن را نقض کرد و عملا از میز توافق خارج شد.
… نمونه دیگر این رویکرد را نیز می‌توان در خروج آمریکا از قرارداد تجاری میان خود با کانادا و مکزیک مشاهده کرد؛ قراردادی که خود ترامپ شخصا آن را امضا کرده بود. چنین عملکردی بی‌تردید مؤید آن است که دستگاه حاکمه آمریکا، فارغ از تعهدات رسمی، بر اساس منافع آنی و زودگذر عمل می‌کند.
در چنین فضایی، جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر منطق سیاسی و درایت راهبردی، بر آن است تا پیش از هرگونه تحول عمده در عرصه گفتگو، ابتدا ارزیابی دقیقی از میزان عزم و جدیت طرف آمریکایی در مسیر توافق انجام دهد. در صورتی که در روند مذاکرات غیرمستقیم نشانه‌هایی از حسن‌نیت و اراده واقعی برای رسیدن به تفاهم از سوی آمریکا مشاهده شود، چه ‌بسا تغییراتی در نوع رویکرد مذاکراتی ایران نیز رخ دهد؛ اما در شرایط فعلی، گزینه «مذاکره غیرمستقیم» تنها گزینه واقع‌بینانه، عقلایی و متناسب با شأن جمهوری اسلامی به‌حساب می‌آید.»
نور نیوز هم نوشت: «در چارچوب این بازی، حرکت ایران برای پذیرش مذاکره غیرمستقیم یک سیگنال چند لایه است. از یک ‌سو، نشان می‌دهد که ایران همچنان در میز مذاکره حضور دارد و حاضر به بازی در زمین دیپلماسی هست. اما از سوی دیگر، با خودداری از پذیرش قواعد تحمیلی ترامپ، یک «هزینه درون بازی» برای واشنگتن تعریف کرده است. این همان نقطه‌ای است که طرف آمریکایی نمی‌تواند با تکیه صرف بر تهدید و فشار، ایران را وادار به بازی طبق سناریوی خود کند. در این میدان، مذاکره برای ایران نه میدانی برای امتیازدهی، بلکه صحنه‌ای برای بهره‌برداری از سایر کارت‌هاست.
تهران با سنجش دقیق فضای بازی و ارزیابی رفتار بازیگران دیگر – از جمله نتانیاهو، لابی صهیونیستی، مخالفان داخلی ترامپ و کشورهای عربی – در پی آن است که هرگونه امتیازگیری را وابسته به ترکیب اقدامات طرف مقابل کند. بازی‌ای که پیشبرد موفق آن با برتری در منطق و نه در شعار، محقق می‌شود.»
در نهایت فعلا توپ در زمین امریکا است اما سوال مهم این است که اگر گفتگوی تهران _ واشنگتن حال به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به نتیجه ملموس و راهگشا دست نیابد. در این صورت چه خواهد شد؟
جلال خوش چهره چنین به آن پاسخ می دهد که «مشکل اصلی ترامپ در دستور اقدام نظامی، شروع آن نیست بلکه چگونگی پایان ماجرایی است که هیچ‌کس نمی‌تواند به روشنی آن را پیش‌بینی کند… ترامپ در سه ‌ماه گذشته دریافته است که بستر واقعیت‌ها متفاوت از آسان‌گویی‌های بلند پروازانه است. از همین روست که او ایجاد انگیزه‌های اقتصادی نزد تهران را به رویارویی نظامی ترجیح می‌دهد؛ حال در گفتگوی مستقیم یا غیر مستقیم. مهم نتیجه پایانی است.»