چرا مذهبیون و راست افراطی با این فیلم مخالفند؟

لیلا فرهادی: ویتنام به خاطر نقشه فانتزی که در فیلم باربی حق حاکمیت این کشور بر آب‌های ساحلی در دریای جنوبی چین را زیر سوال برده، اجازه پخش آن را در سینما‌ها نداده است. اما دو دسته بیشترین انتقاد را به فیلم داشته‌اند؛ جریان راست افراطی در غرب و جریان اسلام‌گرا در شرق.
جهان عرب به دلایل مذهبی اجازه نمایش فیلم سینمایی باربی را صادر نکرد. حزب‌الله لبنان این فیلم را مغایر «ارزش‌های اخلاقی و مذهبی لبنان» خوانده؛ مقامات کویتی معتقدند این فیلم «عقاید و باور‌های بیگانه با جامعه کویت و نظم عمومی» را ترویج می‌کند؛ عمان این فیلم را توقیف کرد و الجزایر پخش این فیلم را به دلایل مشابه متوقف کرد.
جریان راست افراطی فیلم باربی را به شدت مورد نقد قرار داده‌اند. آن‌ها معتقدند این فیلم به شدت «ضد مرد» است. بن شاپیرو منتقد معروف دست راستی آمریکا در یک ویدئو در یوتیوب طی ۴۳ دقیقه فیلم باربی را با خاک یکسان کرده و گفته از نظر این فیلم شما «یا یک فمینیست موج سومی هستید که به شدت از مردان متنفر است یا دچار شستشوی مغزی شده‌اید.»
انتقاد جریان راست افراطی در غرب و اسلام‌گر‌های افراطی در شرق به فیلم باربی عجیب است، چون با شنیدن نام فیلم و تهیه‌کننده، بیننده عادی انتظار مخالفت‌های مترقی‌تری داشت؛ اول اینکه انتظار می‌رفت منتقدان به تامین‌کننده مالی فیلم اعتراض داشته باشند. این فیلم توسط کمپانی سازنده باربی یعنی «متل» تامین مالی شده، که نشان‌دهنده گامی بلندی در سینمای سرمایه‌داری با هدف تبلیغاتی است؛ دوم اینکه این فیلم با تم رنگی صورتی، درباره عروسکی است که تصورات زنان از بدن‌شان را سال‌ها تحت‌الشعاع قرار داده و طبیعتا فمینیست‌ها از باربی متنفرند.
فیلم در «سرزمین باربی» شروع می‌شود؛ سرزمینی که در آن زنان همه کاره‌اند و «کن»ها، عروسک مردی که در نسل دوم باربی به عنوان مکمل باربی ساخته شده بودند، در حاشیه زندگی می‌کنند. در جریان داستان یکی از باربی‌های نسل اول (هیچ‌کاره و زیبا) و کن، به دلایلی وارد دنیای واقعی شده و با مفهوم «مردسالاری» و انتقادات نسل جدید به عروسک باربی به عنوان بازتولیدکننده شی‌انگاری (فیتیشیسم) زنان آشنا می‌شوند. در نهایت در جنگی که بین مردسالاری و زنان شستشوی مغزی‌شده، با زنان مستقل و آگاه شکل می‌گیرد، دنیایی برابرتر ایجاد می‌شود. پیامی که در اینجا وجود دارد، پیامی اومانیستی است. هر اعمال قدرتی که به ناتوانی دیگران بستگی داشته باشد، اشتباه است؛ خواه از روی نادانی (عدم توجه باربی نسل یک و دو به احساسات کن‌ها) باشد یا از روی بدخواهی (تلاش کن‌ها برای ایجاد یک جهان مردسالارانه). سازندگان می‌گویند فیلم باربی می‌خواهد بگوید توانمندسازی واقعی در همبستگی است: «کمک به دیگران برای قدرتمندتر شدن» اما داستان دوم فیلم مهم‌تر است. آنچه فیلم به آن اشاره‌ای نمی‌کند، وجود یک تناقض ذاتی است. این که باربی‌ها خواه پزشک، فضانورد یا رئیس‌جمهور باشند، باز هم به طرز مضحکی خوش‌قیافه‌اند. ظاهرا از نظر کمپانی، زنان می‌توانند هر چیزی باشند به شرطی که همچنان زیبا باشند! اگر عروسک‌های باربی صرفاً اشیاء زیبا و متقارنی بودند، موضوع فمینیستی نبود. مشکل از جایی شروع می‌شود که آن‌ها اشیایی زیبا و جنسی هستند. بله، باربی اندام تناسلی ندارد (همانطور که فیلم هم به ما یادآوری می‌کند)، اما باربی در اصل از روی یک عروسک جنسی آلمانی الگوبرداری شده است. گرویگ کارگردان باربی اذعان می‌کند که عروسک‌های باربی دائما این فشار را روی زنان اعمال می‌کنند که نگاه مردانه را مدنظر داشته باشند. در یک جایی از فیلم کاراکتر نوجوان فیلم به باربی می‌گوید که کمپانی سازنده باربی، «زنان را از خودشان متنفر می‌کنند» فیلم به وجود استاندارد‌های زیبایی در ساخت باربی اشاره می‌کند که «زنان را از خود متنفر می‌کند» اما همچنان از این زیبایی سود می‌برد. نیم‌نگاهی به انتخاب بازیگران فیلم به راحتی این ادعا را اثبات می‌کند.
شاید بتوان گفت این «کنش‌گری ادایی» (بیان استاندارد‌های دوگانه در حالی که شما آن را تقویت می‌کنید) ویژگی فمینیسم عصر ما باشد. عصری که در آن شبکه‌های اجتماعی ما را نسبت به عدالت اجتماعی آگاه‌تر کرده، اما در عین حال زنان برای رسیدن به چهره‌ای که برای اینستاگرام مناسب‌تر باشد، پشت در مطب جراحان پلاستیک صف می‌کشند. این ویژگی فمینیسم مدرن است؛ همه ما از عوامل سرکوب و ظلم اجتماعی آگاه هستیم، با این حال از آن‌ها استقبال می‌کنیم!
پایان فیلم، اما تامل‌برانگیزتر است. شخصیت مادر لس‌آنجلسی در فیلم از اینکه زنان دائما مورد فشار اجتماعی برای «موفق بودن» قرار گرفته‌اند، شکایت می‌کند و خطاب به باربی‌ها می‌گوید «خدایا زن بودن خیلی سخت است». او با این جمله آرمان باربی را زیر سوال می‌برد و آن را به یک تحمیل ناعادلانه تشبیه می‌کند. این شخصیت به مدیرعامل کمپانی «متل»، کمپانی سازنده باربی پیشنهاد می‌کند یک باربی معمولی بسازد، چون شاید «باربی می‌خواهد فقط مادر باشد؛ یا حتی نباشد، ولی قرار هم نباشد که باربی رئیس جمهور شود.» در نهایت زمانی که باربی موفق «تیپیکال باربی» (باربی نسل اول) که به اذعان فیلم «در هیچ چیزی خوب نیست» می‌شود همه این کلیشه‌ها و تحمیل‌ها را کنار می‌زند چه دستاوردی حاصل می‌کند؟ «تیپیکال باربی» (باربی نسل اول) که به اذعان فیلم «در هیچ چیزی خوب نیست»، وارد دنیای واقعی می‌شود و در سکانسی که بیننده انتظار دارد یک مصاحبه شغلی موفق باشد، وارد مطب متخصص زنان می‌شود. (منظور کارگردان از این صحنه این است که باربی انتخاب می‌کند مادر باشد) این همان سکانسی است که به نظر می‌رسد مذهبیون به جای توقف نمایش فیلم باید تماشای آن را به مردمشان توصیه می‌کردند. فمینیسم مدرن با شعار «موفقیت را به زنان تحمیل نکنید»، سعی کرده انتخاب مشاغل بدون درآمدی نظیر «کار خانگی» و «مادری» توسط زنان را به رسمیت بشناسد.
این ایده فمینیستی برای جهانی ترسیم شده که نرخ بیکاری زنان در آن پایین است. در اروپا نرخ بیکاری زنان ۷.۴ درصد در برابر ۶.۷ درصد نرخ بیکاری مردان است. در آمریکا نرخ بیکاری زنان ۳.۵ درصد اعلام شده است. این در حالی است که طبق آمار‌های رسمی در بهار امسال نرخ بیکاری زنان در ایران ۱۴.۸ درصد در برابر ۶.۸ درصد نرخ بیکاری مردان بوده است. در جهان عرب به گزارش مرکز مطالعات عربی واشنگتن، نرخ بیکاری زنان ۲۲ درصد بوده است.