واکاوی علل حوادث معادن زغال‌سنگ در ایران

چندین بار به عنوان خبرنگار به معادن زغال‌سنگ رفته‌ام و تا کنار آسانسوری که کارگران را به زیرزمین می‌برد بیشتر نرفتم. دروغ چرا؟ ترسیدم و در آنجا کارگرانی دیدم که با وجود اینکه صورت و دستانشان سیاه بود، اما قلب‌های پر از مهر و چشمانی پر از امید به زندگی داشتند و همه آنها از عدم پرداخت حقوق و مزایا و بیمه گلایه‌مند بودند.
یادم هست یکی از سرکارگران معدن زغال‌سنگ وقتی از کشته شدن دوستانش در معدن تعریف می‌کرد، اشکانش همانند مرواریدهای سیاهی بر روی صورتش می‌غلتیدند.
او می‌گفت که هیچ‌کس از مسئولان حتی در تشییع جنازه آنها شرکت نکرد و از غربت بازماندگان کشته‌های معادن زغال‌سنگ کرمان گفت.
کرمان هم با درد طبس، بیگانه نیست و تقریباً همه کرمانی‌ها یک دوست یا آشنا دارند که در معادن زغال‌سنگ کار کرده و جانش را یا بر اثر ریزش معدن یا مشکلات ریوی از دست داده است.
دکتر سیدمحمد صابری رئیس اورژانس کرمان در گفت‌وگویی اظهار کرد: متاسفانه معدن‌کاری در ایران از حوزه‌های پرخطر شغلی محسوب می‌شود به‌طوری که هر ساله تعدادی از کارگران معادن به ویژه معادن زیرزمینی به دلیل حوادث جان خود را از دست می‌دهند.
وی درباره تعداد حوادث معادن در استان کرمان اظهار کرد: از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا آخر شهریورماه ۱۴۰۳، ۱۵ حادثه در سامانه اورژانس پیش بیمارستانی کرمان ثبت شده که متاسفانه ۱۵ نفر در این حوادث جان خود را از دست داده‌اند و ۱۴ نفر نیز مصدوم شده‌اند.
به گفته صابری، طبق بررسی اطلاعات حوادث معدنی در ایران (مربوط به سال ۱۴۰۱)، بیش از ۸۸ درصد آسیب‌های وارده به معدن کاران مربوط به معادن زغال‌سنگ، سنگ، شن و سنگ آهن است.
طبق اعلام رئیس اورژانس کرمان، خراسان جنوبی، کرمان و مازندران(مربوط به سال ۱۴۰۱) به ترتیب بیشترین سهم از آسیب وارده به شاغلان در معادن را به خود اختصاص داده‌اند.
علی فتحی نایب رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی استان کرمان نیز گفت: متاسفانه تعدادی از معادن را به تیم‌های پیمانکاری سپردند و با توجه به اینکه رعایت ایمنی یکسری هزینه‌های مالی دارد، متاسفانه چون احساسشان بر این است که هزینه‌های جانی به لحاظ ریالی برای خیلی از این شرکت‌ها ارزان‌تر از فراهم کردن تجهیزات ایمنی و آموزش صحیح است، بنابراین مسائل ایمنی را رعایت نمی‌کنند.
به اعتقاد وی، هیچ ناظر تخصصی که مرتب آنها را رصد و پیگیری کند، ندارند تا وقتی تخلف می‌کنند و ایمنی را رعایت نمی‌کنند، برای آنها تبعات داشته باشد و اگر تبعات داشت، مطمئناً شاهد چنین حادثه‌هایی نبودیم.
به گفته نایب رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی استان کرمان، در کشورهای معدنی بزرگ مانند کانادا، استرالیا، آفریقای جنوبی، آمریکا و شیلی اگر در معدن آنها حادثه فوت اتفاق بیفتد، آن معدن تعطیل می‌شود تا وقتی تعیین تکلیف شود و واقعه کاملاً مورد بررسی کارشناسی قرار می‌گیرد و اگر مشکلی هم وجود دارد، به پرسنل آموزش‌های لازم داده می‌شود تا دفعه دوم تکرار نشود و وقتی کارفرما ببیند در یک حادثه ممکن است بیش از یک ماه معدنش تعطیل و هزینه زیادی به او تحمیل شود، بنابراین رعایت مسائل ایمنی و آموزش را در اولویت قرار می‌دهد.
به اعتقاد وی، یکی از دلایل انفجار معادن را عدم وجود سیستم تهویه مناسب و قوی دانست و گفت: البته فاکتورهای دیگر در این مهم دخیل هستند، اما مهمترین دلیل، عدم رعایت الزامات ایمنی و قانونی است که باید شرکت‌های مجری رعایت کنند که نمی‌کنند، ضمن آنکه ناظر دقیقی هم که باید بر کار آنها نظارت کند، بسیار ضعیف است.
فتحی با بیان این مطلب که این حادثه روی کارگران و خانواده‌های آنها تاثیر می‌گذارد، افزود: چنین حوادثی تبعات اجتماعی زیادی نیز دارد و سوال اینجاست که چه تبعاتی گریبان صاحبان و مسئولان معدن را می‌گیرد؟ «قانون‌گریزی وقتی تبعات نداشته باشد، تعداد افراد قانون‌گریز زیاد می‌شود و اگر قوانین ایمنی و اجرایی را درست رعایت کنند، حوادث بسیار کم می‌شود.» این مطلب نیز بخش دیگری از نظرات فتحی در این گفت‌وگو بود.
نایب رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی استان کرمان با بیان این مطلب که اطلاعات فنی راجع به معدن طبس ندارم، تصریح کرد: در مجموع، تحریم‌ها نیز در بروز حوادث بی‌تاثیر نیست، ولی رعایت مسائل ایمنی هیچ ربطی به تحریم ندارد و تجهیزات ایمنی در داخل کشور قابل ساخت و تهیه هستند. البته ممکن است هزینه تهیه آنها زیادتر از واردات باشد اما تجهیزات اندازه‌گیری گازهایی که باعث انفجار می‌شوند، موجود است.
وی بر لزوم دادن آموزش صحیح به پرسنل معادن تاکید کرد و افزود: تا چند سال پیش در اروپا معادن فعال زغال‌سنگ داشتیم و در چین نیز معادن زغال‌سنگ زیادی وجود دارد و در این کشور هم متاسفانه این حوادث اتفاق افتاده اما به تعدادی که در ایران اتفاق می‌افتد، حادثه در آنجا رخ نمی‌دهد. همچنین در آمریکا نیز معادن زغال‌سنگ زیادی وجود دارد اما حوادث معادن زغال‌سنگ آنها کمتر از ایران است. به گفته فتحی، بسیاری از کارگران معادن زغال‌سنگ آموزش نمی‌بینند و به صورت اُستادکاری شروع به کار می‌کنند(کنار یک فرد با سابقه کار می‌کند تا از او روش استخراج و کار یاد بگیرد) البته آن اُستادکار نیز پیش یک نفر دیگر یاد گرفته، بنابراین دوره‌های دقیق علمی مشخصی برای کارگران برگزار نمی‌شود.
به اعتقاد نایب رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی استان کرمان، عدم رعایت اصول ایمنی، هزینه نکردن برای تهیه تجهیزات و امکانات و ندادن آموزش صحیح به پرسنل معادن از علل حوادث معادن است.
وی از تاثیر اقتصاد ضعیف روی همه بخش‌ها نیز سخن گفت و در ادامه افزود: باید اجرای قوانین و الزامات را قوی‌تر و نقش دستگاه‌های ناظر را برای اجرای قوانین ایمنی پررنگ‌تر کنند و همچنین اگر حادثه‌ای در محل کار اتفاق افتاد، برای مقصران و مجریان تبعات داشته باشد.
فتحی بیان کرد: در آمریکا برای کارفرما تبعات زیادی دارد و هزینه تهیه تجهیزات و رعایت مسایل ایمنی و آموزش خیلی کمتر از پرداخت خسارات است.
وی تاکید کرد: اگر خلاء در قانون داریم که باید بازنگری شود و تصور نمی‌کنم چنین چیزی باشد و قانون باید به درستی اجرا شود. همچنین تبعات عدم رعایت قانون برای مدیران پروژه‌ها و مسئولان باید به قدری زیاد باشد که خودشان، خودشان را ملزم به اجرای قوانین کنند.