عضویت ایران در بریکس و سایه تحریم‌ها؟!

در حال حاضر گروه بریکس از پنج کشور اقتصاد بزرگ در حال توسعه شامل روسیه، برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده و به گروه «قدرت‌های اقتصادی نوظهور» معروف است. رشد اقتصادی اعضای بریکس در سال‌های اخیر اعتماد جهانی به اثرگذاری این گروه را افزایش داده، چنان که شاید بتوان گفت اقبال کشورهای مختلف به عضویت در این گروه موید این موضوع است. در حال حاضر این گروه با ۳۱.۵ درصد، بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی جهانی را در مقایسه با سایر بلوک‌های اقتصادی از جمله گروه هفت با ۳۰.۷ درصد به خود اختصاص داده است. ۴۶ درصد از نیروی کار دنیا، یک چهارم مساحت خشکی زمین و حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان در سال ۲۰۲۱، به اعضای فعلی این گروه تعلق دارد.
اما واکنش ها به خبر عضویت ایران در بریکس عموما مثبت بود. برخی آن را جایگزین برجام دانستند و برخی از آن به عنوان یک پیروزی استراتژیک یاد کردند. برخی هم معتقدند که با این عضویت دیگر نیازی به رفع تنش ایران با غرب نخواهد بود.
اما عبدالناصر همتی رییس‌کل پیشین بانک مرکزی هم که منتقد جدی سیاست‌های اقتصادی دولت رئیسی است در یادداشتی در فضای مجازی درباره اهمیت عضویت ایران در بریکس و آینده ارز واحد آن، نوشت: «نظر به سیاست‌های سلطه‌گرانه آمریکا و تحریم‌های طولانی‌مدت علیه اقتصاد ایران، عضویت کشورمان در بریکس از اهمیت برخوردار است و خبری مثبت و یک سیاست راهبردی مفید است.»
وی تصریح کرد: «حضور در بریکس قطعا می‌تواند مفید باشد ولی توجه شود مشکل توسعه کشور ما عمدتا از شیوه نامناسب حکمرانی و نیز نتیجه تداوم تحریم‌هاست. قبلا هم توضیح دادم لازمه تداوم و تقویت سیاست کاهش تکیه بر دلار در قالب این گونه پیمان‌ها، تقویت ارزش پول ملی است و این امر بدون یک سیاست مالی و پولی مناسب و هماهنگ و برنامه کنترل نوسانات اقتصادی و تقویت ثبات اقتصاد و مهار تورم ممکن نیست. همکاری در چارچوب بریکس و نظایر آنها اقدامی است که در میان مدت و بلندمدت می‌تواند نتایج مثبت تجاری و اقتصادی برای ما داشته باشد، اما توجه شود که نیازهای ارزی، تجاری و سرمایه ای ایران بیشتر کوتاه‌مدت است. رقابت با قدرت های اقتصادی منطقه نظیر ترکیه و عربستان یک امر جدی است و فاصله عقب‌ماندگی ایران از آنها، که قرار بود در ۱۴۰۴ قدرت اقتصادی اول منطقه باشد، به سرعت در حال عمیق‌تر شدن است.»
محسن جلال‌پور از اعضای اتاق بازرگانی هم در دنیای اقتصاد نوشت: «پیوستن ایران به «سازمان همکاری شانگهای» و گروه «بریکس» دقیقا شبیه راه‌یافتن باشگاه‌های ایرانی به رقابت باشگاه‌های آسیایی است. ابتدا خوشحالمان می‌کند؛ اما بعد به حسرتی بزرگ تبدیل می‌شود. تحریم طولانی‌مدت که تبدیل به یک تعادل شوم در کشور شده و منافع گروه‌های زیادی را تقویت کرده است، اجازه نمی‌دهد حتی با یک کشور متوسط همسایه مبادله داشته باشیم، آن‌وقت، هم‌گروه شدن با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای یا گروه بریکس چه منافعی برایمان دارد؟ برای اینکه تجارت به درستی کار کند، باید مقدماتی فراهم شود. نیاز اصلی تجارت، روابط بین‌الملل خوب است اما مدت‌هاست با بسیاری از کشورها رابطه درست به لحاظ دیپلماسی نداشته‌ایم. روابط ما حتی با همسایگان بر پایه قواعد دیپلماتیک نیست. شخصا زمانی از پیوستن ایران به پیمان شانگهای یا هر گروه دیگر از جمله بریکس خوشحال می‌شوم که پیش از آن، اخبار مثبتی از مذاکرات برای رفع تحریم‌ها شنیده باشم و زمانی دل به چنین اخباری می‌بندم که همزمان، نسیم آزادسازی اقتصادی را در داخل کشور احساس کنم و صدای پای بهبود در سیاستگذاری اقتصادی را بشنوم. وقتی تصمیم‌گیران کشور از مزایای تجارت آزاد چشم‌پوشی می‌کنند، وقتی دلبسته خودکفایی هستند، وقتی اقتصاد را به تازیانه قیمت‌گذاری تعزیر می‌کنند و…، چطور می‌توانیم از پیوستن به پیمان‌های سیاسی و اقتصادی خوشحال باشیم و اگر پیوستیم، چه چیزی عایدمان می‎شود؟ حتی اگر روزی اعلام کنند که ایران را در گروه ۷ پذیرفته‌اند، آیا بدون رفع تحریم‌ها قادر به تجارت خواهیم بود؟»
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه کارشناس سیاست خارجی و نماینده سابق مجلس هم به اصلاحات نیوز می‌گوید: «اگر ایران بتواند چالش‌های جهانی خودش را تعدیل کند، آن زمان می‌تواند بهره‌گیری بهتر و بیشتری از فرصت های بریکس و شانگهای دارد. به عنوان مثال ایران در حوزه هایی مانند fatf و حوزه های چالشی دیگر، باعث می‌شود حتی اعضای بریکس هم با احتیاط روابط خود را با ایران پیش ببرند. ساز و کارهای نومنطقه گرایانه که از دهه ۱۹۸۰ جایگزین ساز و کارهای منطقه گرایانه شدند، که یکی از تفاوت های آنها این است که این ساز و کارها هدفشان ایجاد تنش و یا قرار گرفتن در حوزه تنش نیست، بلکه هدف چانه زنی است. به عبارتی این بازیگران سعی می‌کنند توان چانه‌زنی را گسترش دهند. انتظار اینکه مجموعه بریکس برای مقابله با تحریم همکاری کند، دور از انتظار است. زیرا در اولین درخواست‌های ایران برای عضویت در بریکس هم آمده است که بریکس به دنبال گسترش مناسباتش است و از ایران می‌خواهد که چالش‌هایش در حوزه بین المللی را رفع کند.»

نویسنده: نسیبه پیرایش