بیآبی؛ خطری جدی برای امنیت ایران
در جنگی که از بیآبی حاصل شود بمبی منفجر و موشکی پرتاب نخواهد شداما اثرات سنگین، سخت و جبران ناپذیری خواهد داشت
* سمیرا فرخ منش
– “انتخاب با ماست. آب، هم میتواند ابزار همکاری باشد و هم ماشهای برای جنگ.”- پیتر گلک *
روزهایی که ایران ما از سر میگذراند روزگار تابستانی پساجنگ، در خاموشی و بیبرقی، روزهای دشواری است. هم برای مردم و هم تصمیمگیران. بیآبی اما یکی از جدیترین دشواریهایی است که میتواند آینده و امنیت را برای همه ما اضطرابآلود تر از گذشته رقم بزند.
گرچه هنوز هم هستند کسانی که آب را تنها مایعی برای رفع تشنگی می دانند. اما قسمت نگرانکننده ماجرای این روزها آن است که به قول آرونداتی روی** “در جهان امروز، جنگها بر سر نفت نیست. بر سر آب است و در آینده آب مهمتر از هر منبع دیگری خواهد شد.”
آب چگونه میتواند بر وضعیت امنیت ملی و ریسکهای امنیتی اثر بگذارد؟ آیا ادامه وضعیت کمآبی در شهرهای ایران به ویژه پایتخت، میتواند سرمنشأ تنشهای جدیتر باشد؟ آیا بین آب و تنش، آب و بحران، آب و ناامنی، ارتباطی هست؟
در حوزه امنیت انسانی آب به صورت مستقیم بر وضعیت بدنه اجتماعی تاثیرگذار است. یعنی کاهش آب شرب در بعضی مناطق کم آب (مانند سیستان و بلوچستان) یا مناطق پر جمعیت و کانونی (مانند تهران) به طور مستقیم بر سلامت، معیشت و بهداشت نقش دارد. در نتیجه بحران در این حوزه میتواند موجب نارضایتی اجتماعی، بروز اعتراضات و بیثباتی های داخلی پراکنده گردد.
در حوزه امنیت اقتصادی، بخش صنایع، کشاورزی و تولید وابسته به آب اند. در نتیجه وجود مشکل در زمینه آب می تواند میزان صادرات را کاهش داده و حجم واردات را افزایش دهد. همچنین تولید مواد غذایی از نتایج مستقیم کمبود آب در حوزه اقتصادی است. ورشکستگی و کاهش درآمد کشاورزان و دامداران و به تبع آن افزایش قیمت محصولات مرتبط و وابستگی به ورود کالاهای استراتژیک ( مانند گندم یا خوراک دام) به کشور میتواند به کاهش تاب آوری اقتصادی جامعه و فشار مضاعف بر دولت در تامین نیازهای معیشتی مردم منجر شود.
در حوزه امنیت سیاسی و اجتماعی، نابرابری در دسترسی به آب میتواند تنش های بین شهری، قومی و سیاسی ایجاد کند. همین امر احتمال بروز درگیریهای اجتماعی و بیاعتمادی به دولت را افزایش می دهد. نمونه اعتراضات به کمبود آب را در سال ۱۴۰۰ پیرامون موضوع زاینده رود دیدیم. یا به عنوان مثال تنش های بین شهری میان چهارمحال بختیازی و اصفهان. درواقع سوء مدیریت آب میتواند تنش های سیاسی را در مناطق مستعد افزایش دهد. در حوزه محیط زیستی، کمبود آب میتواند به تخریب تالابها، خشک شدن رودخانهها و از دست رفتن منابع طبیعی منجر شود.
چنین بی ثباتیهایی میتواند عاملی برای افزایش مهاجرت به سمت شهرهای بزرگتر شود. همچنین نابودی پوششهای گیاهی و بیابان زایی های بیشتر در استانهای خشک تر، در کنار تهدید سلامت عمومی، کیفیت زندگی را به طور جدی کاهش میدهد. وقتی یک سیستم با کمبود آب مواجه شود، میتوان انتظار درگیری های مرزی را نیز داشت. در چنین وضعیتی رودخانهها یا دریاچههای مشترک بین کشورها میتوانند منشأ درگیری شوند. درگیری با افغانستان بر سر هیرمند از نمونههای این درگیری در گذشته است. همین امر چه با همسایگان شرقی چه دیگران مانند ترکیه، میتواند روابط دیپلماتیک را تحت تأثیر قرار دهد. نکتۀ قابل توجه در بررسی ارتباط کمبود آب و امنیت ملی، آنجاست که این حوزهها مستقل نبوده و هر کدام روی دیگری تاثیرگذار است. برای مثال وقتی کمبود آب برای کشاورزان رخ دهد و هزینه محصولات خوراکی مرتبط افزایش پیدا کند، با توجه به نرخ تورم بالایی که در جامعه حکمفرماست، در حوزۀ امنیت سیاسی شاهد شکل گیری زنجیرههای تنشزا خواهیم بود چون اعتراضات اجتماعی را به دنبال خواهد داشت که پس از مدتی ماهیت سیاسی به خود خواهند گرفت.
یا زمانی که فضاهای دارای آب زیرزمینی خشک شوند و مهاجرتهای اجباری بین شهری رخ دهد، شهرهای بزرگ میزبان، دچار کمبود کالای کشاورزی و صنعتی خواهند شد که به سبب کم آبی دچار کاهش نرخ تولید شدهاند. یعنی حوزه امنیت زیست محیطی بر روی حوزه امنیت اقتصادی به طور مستقیم اثر گذار است.
نظرات و تجربیات شما
