با پذیرش استعفای ظریف چه اتفاقی خواهد افتاد؟

نسیبه پیرایش
همزمان با استیضاح عبدالناصر همتی و برکناری او از دولت پزشکیان، خبر استعفای محمدجواد ظریف واکنش برانگیز شد و بیش از همه، همزمانی این دو اتفاق مایه تعجب قرار گرفت.
روزنامه شرق نوشت:« سؤال این است که آیا امر به استعفای ظریف و رأی عدم اعتماد به عبدالناصر همتی که در یک روز انجام شد، اتفاقی بود؟…اکنون در شرایطی که تلاش‌های انجام‌شده طی هفت، هشت ماه اخیر نتوانسته به جایی برسد و کار هنوز در مسیر درست قرار ندارد و برای آقای پزشکیان نیز باید روشن شده باشد که «دعوا نکنیم» و «وفاق» در سیاست که عرصه تعارض منافع اقشار و نمایندگان آنها و صاحبان منافع مشروع و نامشروع است، جایی ندارد، سؤال این است که آیا دامنه آثار رفتار با این دو بسیار فراتر از شخص ایشان نخواهد رفت و شخص رئیس ‌جمهور را بیش از پیش با مشکل مواجه نخواهد کرد؟»
اگر چه هنوز دکتر پزشکیان با استعفای آقای ظریف موافقت نکرده اما برخی معتقدند که با رفتن ظریف، کسی برای انتقاد کردن باقی نمی ماند و مخالفان دولت مجبور می‌شوند به شخص پزشکیان حمله کنند و این یعنی تقابل با بالاترین مقام اجرایی کشور که ناخواسته برای خود ایجاد کرده‌اند و در نتیجه آنچه اتفاق می‌افتد، دردسر و آسیبی است که خودشان برای خودشان ایجاد کرده‌اند.
احمد زیدآبادی در کانال تلگرام خود نوشت: «بار نخستی که محمد جواد ظریف از کابینۀ مسعود پزشکیان استعفاء داد، او را مورد انتقاد قرار دادم. به نظرم آن استعفاء زود هنگام بود. این بار اما استعفایش موجه است بخصوص اینکه استعفاء هم نیست بلکه نوعی برکناری محترمانه و نصحیت‌آمیز است. با این اوضاع و احوال، حضور دکتر ظریف در کابینه، مصداق “آش نخورده و دهان سوخته” بود. عملاً دخالت مؤثری در تصمیم‌گیری‌ها نداشت، اما تمام تیرهای مخالفان دولت در مجلس و محافل دیگر، به سوی او نشانه می‌رفت! کارویژۀ اصلی او هم مذاکرات بین‌المللی بود که فعلاً از دستور کار خارج شده است. با این حساب، کار مؤثری در کابینه برایش باقی نمانده و زمان رفتنش فرارسیده بود. ادامۀ حضورش در کابینه فقط غریزۀ لفاظی و حرافی سیاسی برخی از نمایندگان افراطی مجلس را ارضاء می‌کرد تا از طریق توهین به او عرض اندامی کنند. با رفتن ظریف از کابینه این دسته از نمایندگان سیبل تیراندازی خود را از دست دادند. پیدا کردن سیبل دیگری برای‌شان آسان نخواهد بود. به همین دلیل ممکن است این بار خودشان دست به دامن ظریف شوند که به کابینه بازگردد!»
این در حالی است که برخی دیگر معتقدند که با حذف ظریف، دولت با بحران ریزش بخشی از بدنه حامی خود مواجه می‌شود. مثل فرهیختگان که نوشت: «دوره حضور ظریف در وزارت خارجه و امضای توافق برجام و به نتیجه رسیدن این توافق با مذاکرات ظریف، بدنه‌ای از حامیان اجتماعی را برای محمد جواد ظریف به وجود آورد که با استفاده از همین امتیاز در کارزار انتخاباتی نقش‌آفرینی کرد. ظریف عملاً حامیان خود را به بدنه حامی مسعود پزشکیان متصل و آن‌ها را به بدنه حامی دولت تبدیل کرد. حذف محمدجواد ظریف از دولت، این بدنه اجتماعی حامی دولت را از دولت دور می‌کند و منجر به فاصله‌گذاری آن‌ها با دولت چهاردهم می‌شود. حذف فیزیکی و ایده او در فضای سیاسی مخصوصاً در عرصه سیاست‌ خارجی که حمایت جدی این بدنه را به همراه داشت، نسبت آن‌ها با دولت مسعود پزشکیان را یا در رفتارهای رادیکال خلاصه می‌کند یا آن‌ها را به سمت انفعال و بی‌تفاوتی در تصمیمات دولت سوق می‌دهد. پس از این دولت در حالی‌که تلاش دارد تا بدنه اجتماعی حامی خود را افزایش دهد، با بحران ریزش بخشی از این بدنه حامی مواجه می‌شود و در موقعیت فشار رادیکال‌های مخالف دولت، این اتفاق فشاری دو چندان برای دولت به همراه دارد و در کمتر از یک سال، آسیب دیگری متوجه دولت می‌کند.»
در هر دو صورت دولت پزشکیان با چالش‌های جدی مواجه است و یا باید پاسخگوی حملات طیف تندرو باشد یا پاسخگوی حامیانش که از عملیاتی شدن وعده وفاق ناامید شده‌اند و همان طور که همه می‌دانیم دو راه بیشتر ندارد؛ یا آنکه با همین شیوه ادامه بدهد و روز به روز از وعده‌هایش دورتر شود و مماشات با مخالفان را به جایی برساند که در نهایت به رئیس‌جمهوری بدون قدرت تبدیل شود و بشود همانی که خاتمی گفته بود؛ «تدارکاتچی». راه دوم این است که در وفاق با منتقدان و تندروها تجدیدنظر کند و صندلی مدیریتی را که به آنان داده، پس بگیرد تا بتواند به وعده‌هایش هر چه سریعتر جامه عمل بپوشاند و پشتوانه مردمی‌اش را از این طریق افزایش دهد و در نهایت اگر فشارها را طوری یافت که انتهای راه رسیدن به یک رئیس جمهور تدارکاتچی باشد، به عنوان انجام آخرین وعده‌اش استعفا دهد. در این صورت نامش برای همیشه در تاریخ ماندگار خواهد شد.