ایران صاحب رتبه دوم همبستگی با طبیعت در دنیا!

در همین راستا، به‌تازگی مقاله‌ای در نشریه علمی امبیو (Ambio) از انتشارات اسپرینگر نیچر منتشر شده است که یافته‌های آن بحث‌برانگیز به‌نظر می‌آید. پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «عوامل کلان‌مقیاس مؤثر بر همبستگی با طبیعت: تحلیلی اکتشافی از ۶۱ کشور» میزان «احساس ارتباط مردم با طبیعت» را در میان شهروندان ۶۱ کشور بررسی کرده‌اند.
براساس نتایج پژوهش، ایران در رتبه‌ی دوم جهان از نظر «همبستگی با طبیعت» قرار گرفته است. این موضوع با توجه به وضعیت محیط‌زیستی کنونی ایران، عجیب به‌نظر می‌رسد. کشوری که با بحران‌های زیست‌محیطی متعدد دست‌وپنجه نرم می‌کند، چگونه می‌تواند ازنظر پیوند با طبیعت، دومین جایگاه را در جهان داشته باشد؟ برای پاسخ به این پرسش، باید ابتدا بدانیم پژوهش چه چیزی را سنجیده است.
برای اندازه‌گیری همبستگی با طبیعت، معمولاً از پرسش‌نامه‌ها و مقیاس‌های روان‌شناختی استفاده می‌شود که به افراد سوالاتی می‌دهد تا میزان ارتباط عاطفی و شناختی آن‌ها با طبیعت را ارزیابی کند. در مطالعه مورد بحث، پژوهشگران از شاخصی به نام Connectedness to Nature Scale (CNS-7) استفاده کرده‌اند؛ مقیاسی روان‌شناختی که به جای سنجش وضعیت واقعی محیط‌زیست، «احساس تعلق و پیوند درونی افراد با طبیعت» را اندازه‌گیری می‌کند. براین‌اساس، مطالعه بیشتر بر درک ذهنی و عاطفی مردم از طبیعت متمرکز است تا معیارهای عینی و محیط‌زیستی مانند کیفیت هوا، وضعیت منابع آب یا میزان جنگل‌زدایی. بنابراین، وقتی گفته می‌شود ایران دومین کشور از نظر همبستگی با طبیعت است، منظور این است که ایرانی‌ها در پرسشنامه‌ها عنوان کرده‌اند که حس همبستگی بیشتری با طبیعت دارند، نه اینکه وضعیت زیست‌محیطی کشور در وضعیت خوبی قرار دارد.
محققان داده‌های مربوط به ۵۶٬۹۶۸ نفر از ۶۱ کشور را بررسی کرده‌اند. آن‌ها در کنار سنجش احساس ارتباط با طبیعت، مجموعه‌ای از شاخص‌های کلان ملی مانند شهرنشینی، سهولت کسب‌وکار، ارزش‌های فرهنگی، میزان دینداری، سطح آموزش و شاخص توسعه پایدار (SDG) را هم در نظر گرفته‌اند. نتیجه این‌چنین بوده است: کشورهایی با شهرنشینی و سطح صنعتی‌شدن بالاتر، معمولاً احساس ارتباط کمتری با طبیعت دارند. کشورهایی با ارزش‌های مذهبی و معنوی قوی‌تر، امتیاز بیشتری در همبستگی با طبیعت گرفته‌اند.
در مجموع، حدود ۶۹ درصد از تغییرات این شاخص با تفاوت‌های فرهنگی و ارزشی کشورها توضیح داده می‌شود.به بیان ساده، هرچه جوامع «مدرن‌تر» و فناورانه‌تر شده‌اند، مردمشان احساس کمتری نسبت به طبیعت دارند. همین نکته احتمالاً علت اصلی رتبه‌ی بالای ایران است.
براساس داده‌های مقاله، کشورهایی چون نپال، ایران، و آفریقای جنوبی بالاترین میزان همبستگی با طبیعت را داشته‌اند؛ در مقابل، کشورهای آلمان، اسپانیا و هلند در انتهای فهرست قرار گرفته‌اند. این تفاوت به‌روشنی نشان می‌دهد که شاخص یادشده بیشتر منعکس‌کننده نگرش فرهنگی و دینی است تا واقعیت زیست‌محیطی.
در ایران، باورهای مذهبی و فرهنگی ریشه‌دار، به‌ویژه در متون دینی و ادبیات کلاسیک، رابطه‌ای درونی بین انسان و طبیعت ترسیم کرده‌اند. از دیدگاه سنتی ایرانی، طبیعت نه صرفاً محیطی بیرونی، بلکه نشانه‌ای از معنا و خلقت است. چنین پیش‌زمینه‌ای می‌تواند باعث شود افراد، حتی در دل شهرهای آلوده، هنوز نوعی حس احترام و پیوند نمادین با طبیعت را حفظ کرده باشند.
همچنین ایران، با وجود شهرنشینی گسترده، هنوز از تنوع اقلیمی کم‌نظیری برخوردار است و حضور پررنگ طبیعت در جغرافیای روزمره، می‌تواند حس نزدیکی ذهنی مردم به طبیعت را تقویت کند.
در ایران، فرهنگ و مذهب همیشه نقش بزرگی در ارتباط انسان با طبیعت داشته‌اند. از زمان‌های دور، طبیعت در متون دینی و ادبیات کلاسیک ایرانی همچون فردوسی و حافظ به‌عنوان چیزی مقدس و معنوی توصیف شده است. از منظر سنتی ایرانی، طبیعت نه تنها جایی برای زندگی، بلکه آیینه‌ای از خلقت و نشانه‌ای از موجودیت الهی است. این باور فرهنگی و دینی می‌تواند توضیح دهد که چرا ایرانی‌ها در برابر بحران‌های زیست‌محیطی، همچنان احساس نزدیکی به طبیعت دارند. اما در واقعیت، این احساسات چه اندازه به اعمال واقعی منجر می‌شود؟ آیا مردم ایران به همان اندازه که نسبت به طبیعت علاقه‌مند هستند، در عمل نیز برای حفظ آن تلاش می‌کنند؟ متاسفانه پاسخ این پرسش، منفی است. در کشوری با بحران‌های محیط‌زیستی فزاینده، آمارها نشان می‌دهند که بسیاری از ایرانی‌ها با وجود احساس پیوند با طبیعت، در عمل تغییرات چندانی در سبک زندگی و رفتارهای محیط‌زیستی خود ایجاد نکرده‌اند. این پدیده که به «شکاف میان نگرش و عمل» معروف است، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مشاهده می‌شود.