آیا جاماندگی‌های دولت در حوزه هوش مصنوعی جبران می‌شود؟

زومیت نوشت: یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های وزارت ارتباطات دولت چهاردهم توسعه حوزه هوش مصنوعی است. برنامه‌ای که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با اقدامات مختلفی آن را پیگیری کرده و از طرح‌هایی برای پیشبرد آن خبر می‌دهد. این طرح‌ها هرچند می‌تواند مفید و موثر باشد اما بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه هوش مصنوعی به نحوه انجام و پیشبرد آن‌ها نقد داشته و به موثر بودن آن امیدوار نیستند. انتقادها به برنامه‌های معاونت علمی در عرصه هوش مصنوعی با رونمایی آن‌چه «سکوی ملی هوش مصنوعی» خوانده شد، به اوج رسید. سکویی که پایان سال ۱۴۰۳ وعده ارائه‌اش بود اما رونمایی از آن چندان خوب پیش نرفت. بسیاری از متخصصان حوزه هوش مصنوعی و صاحبان کسب‌وکارها سکوی رونمایی‌شده را یک کار دانشجویی ساده دانسته بودند و بعضی دیگر حتی آن را در حد و اندازه یک نسخه MVP هم نمی‌دانستند.
این سکوی ملی که با همکاری دانشگاه شریف ساخته شده پس از انتقاداتی که از آن شد از دسترس خارج شد اما در کنار انتقادات به نسخه موسوم به MVP بعضی کارشناسان هنوز در خصوص ماهیت و کارکرد این سکو ابهام دارند. محمدرضا حقیری، بنیان‌گذار استارتاپ «مانی» و فعال حوزه هوش مصنوعی، می‌گوید:« من حقیقتا منظور از سکوی ملی هوش مصنوعی را نفهمیدم؛ اگر قرار است یک API Wrapper باشد که ما نمونه‌های آن را قبلا هم داشته‌ایم. اگر هم قرار است جایی برای هم‌اندیشی فعالان باشد چرا ما که چندین سال است در این حوزه فعالیت می‌کنیم خبری نشنیده‌ایم و دعوت نشده‌ایم؟»
همان‌طور که بعضی کارشناسان با مطرح شدن پروژه سکوی ملی هوش مصنوعی ایده‌ بومی‌سازی در عرصه‌های مختلف برایشان تداعی شد، حقیری هم می‌گوید: «احتمالا باید سکوی ملی هوش مصنوعی را هم با چیزی مثل سیستم عامل بومی مقایسه کنیم که اوایل دهه ۸۰ می‌شنیدیم که به جایی هم نرسید. سکوی ملی هوش مصنوعی هم مشابه همان ایده به نظر می‌رسد.» البته فعالان این حوزه با نفس داشتن سکوی ملی هوش مصنوعی مخالفتی ندارند و اتفاقا حقیری معتقد است «تنها جایی که بومی‌سازی الزام دارد حوزه هوش مصنوعی است» اما به نظر آن‌ها نحوه اجرای این ایده باید مناسب و موثر باشد.
بخش دیگری از نقدها به فرایند تجاری‌سازی و فراگیر کردن این سکوی ملی مربوط می‌شود. مخصوصا به این دلیل که نمونه‌های خارجی پلتفرم‌های هوش مصنوعی بسیار پیشرفته هستند و روزبه‌روز کاربردی‌تر می‌شوند. ارائه دستیار هوش مصنوعی برای رئیس‌جمهور و وزرا ایده دیگری است که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به دنبال آن است. طرحی که بنیان‌گذار استارتاپ «مانی» آن را ایده خوبی می‌داند اما «به این شرط که درست پیاده‌سازی شود، خروجی مطلوبی داشته باشد و دیتا را هم از کشور خارج نکند. چون یکی از بحث‌هایی که بعد از فراگیری هوش مصنوعی مطرح شده بحث حکمرانی داده است و مثلا امارات وزارتخانه‌ای برای این موضوع تاسیس کرده است.»
همه اقدامات نهادهای مربوط به حوزه هوش مصنوعی در دولت برای توسعه این حوزه به دلیل عقب ماندن از رقابت از میدان جهانی هوش مصنوعی است. وزیر ارتباطات هم اخیرا از این جاماندگی انتقاد کرده و دلیل آن را سرمایه‌گذاری‌های اندک در این حوزه، که حدود ۵۰ میلیون دلار بوده، دانسته است.
گزارش‌های جهانی مربوط به جایگاه کشورها در حوزه هوش مصنوعی ایران در رتبه ۷۰ دنیا ایستاده و مدیرعامل «ترگمان» می‌گوید «در میان شاخص‌های مختلف، تنها نقطه قوت ایران در بخش علمی یعنی استعداد، نیروی انسانی و مقالات در نظر گرفته شده اما در بقیه شاخص‌ها به‌ویژه شاخص فنی، زیرساختی و داده نسبت به دنیا به‌شدت عقب هستیم.» البته او اعتقاد دارد افول ما در این عرصه از سال ۱۴۰۰ به بعد رخ داده است: «حوزه هوش مصنوعی در ایران نسبت به سال‌های قبل از ۱۴۰۰ دچار یک توقف و به نوعی پس‌رفت شده است که دو دلیل عمده دارد. یک دلیل این است که مجموعه حاکمیت و دولت درگیر مسائل سیاسی و رقابت‌های درونی هستند؛ دلیل دوم سرعت رشد دنیا در حوزه هوش مصنوعی است که به‌شدت شتاب گرفته و ما جا مانده‌ایم.» جبران این جاماندگی از یک سو نیازمند اجرای درست طرح‌هایی است که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تعریف کرده و از سوی دیگر توجه به ایده‌ها و نیازهایی است که کسب‌وکارهای بخش خصوصی با سابقه چند سال فعالیت خود در این عرصه، مطرح می‌کنند:«همیشه دولت در هر فناوری جدیدی که می‌آید وارد می‌شود. معمولا هم ورود به شکل خرید تجهیزات است؛ یک مدت در اختیار عده‌ای قرار می‌گیرد و بعد هم کنار گذاشته می‌شود و بلااستفاده باقی می‌ماند. اگر دولت در زمینه هزینه کردن منابع مالی برای خرید تجهیزات مناسب‌تر عمل کند می‌تواند همین تجهیزات را در قالب تسهیلات به استارتاپ‌ها بدهد.»
حقیری در این زمینه اقدامات کشورهای دیگر را مثال می‌زند: «آمریکا تسهیلات ۵۰۰ میلیون دلاری به استارتاپ‌های کوچک‌تر از Open AI و مایکروسافت داد یا فرانسه که تسهیلات حدود یک میلیارد یورویی در نظر گرفته و هند هم تسهیلاتی را به این حوزه اختصاص داده است.»
او اعتقاد دارد که اگر هزینه‌های صرف‌شده در ایران هم در قالب تسهیلات بین استارتاپ‌ها تقسیم شود نه‌تنها نوآوری رخ می‌دهد بلکه به سوددهی هم می‌رسد. چون این بازار بکر است و در آینده بیشتر مورد نیاز خواهد بود. این فعال حوزه هوش مصنوعی در توضیح یک راهکار دیگر می‌گوید:«یکی از کارهایی که می‌شود انجام داد این است که به جای این که در پروژه‌های هوش مصنوعی چند هزار میلیارد هزینه کنند تا مدل‌ها را از صفر توسعه بدهند از مدل‌هایی که شرکت‌هایی مثل مانی، پارت، گرین‌وب و… توسعه داده‌اند مدل بگیرند یا بخواهند که مدل‌ها را توسعه بدهیم.
محمدرضا حقیری مدلی را که چین برای توسعه هوش مصنوعی به کار گرفته را هم کاربردی دانسته و اعتقاد دارد روش آن‌ها برای ما هم می‌تواند یک راهبرد مناسب باشد: «باید راهی را برویم که چین رفته است. آن‌ها با سخت‌افزار ارزان‌قیمت که مشابه آن را در ایران هم داریم، هوش مصنوعی‌‌شان را توسعه دادند. شاید بهترین راهبرد برای ما این است که یک کاربُن روی کارهای چینی‌ها بگذاریم و همان‌ها‌ را انجام بدهیم.»